گل محمدی سلطان رزها

گل محمدی با نام علمی Rosa damascena Miller درختچه ه­ای برگ­ریز از خانواده رزها (Rosaceae) می­ باشد. نام­ های دیگر این گل در فارسی گل سرخ و گل ورد و در لاتین Damask، Damask rose، Kazanlak rose، Kazanlik rose، Bulgarian rose و Rose of castile می­ باشد. این گل از هیبرید شدن دو گونه دیگر از رز به نام­ های علمی Rosa gallica L و Rosa moschata Herrm به وجود آمده است. نام علمی و لاتین این گیاه از شهر دمشق (Damascus) در سوریه گرفته شده و این نام از زمان جنگ­ های صلیبی در مورد این گل به کار رفته است. این گیاه بومی ایران است و حوالی سال­ های 1276-1254 میلادی از ایران به دمشق و سپس از آنجا به اروپا برده شده است. رز اصفهان (Ispahan Rose) یکی از قدیمی­ترین و خوشبوترین واریته ­های گل محمدی و معروف به زیور ملکه (Pompon des Princes) است که گل­دهی آن زود آغاز شده و دیرپا می­ باشد. این گل به رنگ صورتی روشن است و طی جنگ­های صلیبی قرن 13 میلادی از ایران (اصفهان) به اروپا برده شده است.

حدود 7000 گونه و واریته رز در جهان وجود دارد ولی تنها بعضی از آنها واجد اسانس می­باشند و گل محمدی برترین آنهاست. اهمیت گل محمدی در عطر آن است و این گل برای استحصال اسانس آن که اصطلاحا Rose Oil نامیده می­ شود در سطح وسیع کشت می­ گردد. اهمیت این اسانس در صنعت عطرسازی تا بدان حد است که در این صنعت برای بوی آن نت خاصی به نام نت رز دمشقی Damascus Rose Note تعریف شده است و القابی چون سلطان گل­ها (King of Flowers) و ملکه گل­ها(Queen of Flowers)  برای گل آن و سلطان اسانس­ها (King of Essential Oils) و ملکه اسانس­ها (Queen of Essential Oils) برای اسانس آن و سلطان عطرها (King of Fragrances) و ملکه عطرها(Queen of Fragrances)  برای عطر و بوی خوش آن برای این گل و محصولات آن ذکر شده است. بسیاری از فعالان در عرصه صنایع عطرسازی اسانس گل محمدی را مهمترین ماده اولیه این صنایع می­ دانند. در مناسب­ترین شرایط از تقطیر حدود 3 تن گل محمدی تنها یک کیلوگرم اسانس به دست می ­آید و به همین دلیل این اسانس از گران­بهاترین اسانس هاست. بخش اعظم اسانس گل محمدی تولید شده در دنیا به دلیل داشتن عطر و بوی بسیار خوش و قیمت بسیار بالا در صنعت عطرسازی برای تهیه عطرهای گران­قیمت مصرف می­ شود.

در اسانس گل محمدی حدود 300 ماده شیمیایی مختلف شناسایی شده است. با وجود اینکه برخی از این مواد در مقادیر بسیار ناچیز در آن وجود دارند حذف آنها کیفیت اسانس حاصل را به شدت کاهش می­ دهد. لذا اسانس ­های صناعی این گل که به تقلید از آن تهیه شده­ اند به دلیل عدم وجود این اجزاء ناچیز از کیفیت و قیمتی به مراتب پایین­تر از اسانس طبیعی این گل برخوردارند. در همین راستا تلاش برای تهیه اسانس تقلبی این گل از طریق آمیختن آن با سایر مواد شیمیایی یا اسانس­ های طبیعی کم­ ارزش (Adulteration) در اکثر موارد ناکام مانده است.

گل محمدی و فرآورده­ های آن علاوه بر ایران مدت­ های مدیدی در یونان باستان، روم و کشورهای عربی در لوازم آرایشی، داروها و عطرها مورد استفاده بوده است. اسانس و گلاب حاصل از این گل در رفع مواردی نظیر افسردگی، بی­خوابی فشار روحی (Stress)، خشکی، پیری و حساسیت پوست، التیام زخم­های پوستی و رگ به رگ شدن و عفونت­های ویروسی و باکتریایی موثر است.

گل محمدی در ردیف­ های دراز کاشته می­ شود. برای کاشت گل از قلمه حاصل از   استفاده می­ شود. قلمه ­ها در فصل پاییز کاشته شده و طی دو سال تا ارتفاع دو متر رشد کرده و محصول دهی آنها آغاز می­ شود و تا سال پنجم به اوج می­ رسد. برای مرزبندی مزارع و محافظت آنها از سرما از گونه دیگری از گل رز به نام رز سفید (Rosa alba L.) که به سرما مقاوم است، استفاده می ­شود. گیاه در اسفندماه و قبل از بیدار شدن هرس می­ شود و در بهار و پاییز علف­ های هرز اطراف آن پاک می­ شود. با مراقبت صحیح هر پایه تا 30 سال گل­دهی مناسب خواهد داشت. گل محمدی در بهار شکفته می­ شود. در اواسط این فصل مزارع گل به دریاهای صورتی زیبایی تبدیل می­ شوند. گل­چین­ ها باید در مدت کوتاهی آنها را جمع­ آوری کنند لذا هر صبح قبل از سپیده ­دم وارد مزارع شده و گل­ ها را به صورت دست­چین و بدون کمک هر نوع دستگاه و ادواتی جمع­ آوری می­ کنند. آنها تا قبل از خشک شدن شبنم بر گلبرگ ­ها فرصت دارند و معمولا گل ­های جمع شده پس از ساعت 9 صبح اسانس کمتر و نامرغوب­تری دارند. طول دوره گل­دهی در هر سال وابسته به شرایط اقلیمی است و در بهار خنک و ابری حدود یک ماه و در بهار گرم و آفتابی حدود 20-16 روز است.

در کارگاه­ های سنتی گلاب­گیری گل­ ها در دیگ­ هایی از جنس مس یا استیل ریخته ­شده و با آب مخلوط شده و سپس تقطیر می­ شوند. حاصل تقطیر با آب سرد شده و به دو لایه اسانس یا عطر در سطح و گلاب در زیر جدا می­ شود. امروزه کارخانه­ های بزرگ اسانس ­گیری و گلاب­گیری در نقاط مختلف جهان از جمله ایران برای استحصال اسانس و گلاب از این گل وجود دارد.

اولین گزارش از صادرات اسانس گل محمدی مربوط به امپراتوری عثمانی و در سال 1860 میلادی است. در این زمان بلغارستان جزئی از این امپراتوری بوده است و مقدار 1110 کیلوگرم اسانس از این امپراتوری به کشورهای فرانسه و انگلستان صادر شده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
برای ادامه، شما باید با قوانین موافقت کنید